Tekst'ar'o de Esperant'o

Post La Grand'a Milit'o

Terur'a milit'o ek'kapt'is nun preskaŭ la tut'a'n Eŭrop'o'n. Kiam fin'iĝ'os la grand'amas'a reciprok'a buĉ'ad'o, kiu tiel fort'e mal'honor'as la civiliz'it'a'n mond'o'n, kun'ven'os la diplomat'o'j kaj pen'os re'ord'ig'i la rilat'o'j'n inter la popol'o'j. Al vi, al tiu'j est'ont'a'j re'ord'ig'ant'o'j, mi nun mi'n turn'as.

Kiam vi kun'ven'os post la plej eksterm'ant'a milit'o, kiu'n iam kon'is la histori'o, vi hav'os antaŭ vi ekster'ordinar'e grand'a'n kaj grav'a'n task'o'n. De vi de'pend'os, ĉu la mond'o hav'u de nun fortik'a'n pac'o'n por tre long'a temp'o kaj ebl'e por ĉiam, aŭ ĉu ni hav'u nur kelk'temp'a'n silent'o'n, kiu'n baldaŭ de'nov'e inter'romp'os divers'a'j eksplod'o'j de inter'gent'a'j batal'o'j aŭ eĉ nov'a'j milit'o'j. Pri'pens'u do fru'temp'e kaj tre zorg'e vi'a'n task'o'n, ĉar nun, kiam por vi'a labor'o est'as ofer'it'a'j mult'a'j cent'mil'o'j da hom'a'j viv'o'j kaj milion'o'j da tre mal'facil'e akir'it'a'j hom'a'j bon'stat'o'j, vi hav'os sur vi tre grand'a'n moral'a'n respond'ec'o'n. Zorg'u do, ke vi'a labor'o ne est'u sen'cel'a kaj sen'frukt'a, kaj ke post la fin'o de vi'a'j labor'o'j la hom'ar'o pov'u dir'i: ni ne van'e el'port'is la grand'eg'a'j'n kaj terur'a'j'n ofer'o'j'n.

Ĉu vi komenc'os simpl'e re'far'ad'i kaj flik'ad'i la kart'o'n de Eŭrop'o? Ĉu vi simpl'e decid'os, ke la ter'pec'o A dev'as aparten'i al la gent'o X kaj la ter'pec'o B al la gent'o Y? Est'as ver'o, ke tia'n labor'o'n vi dev'os far'i; sed ĝi dev'as est'i nur ne'grav'a part'o de vi'a'j labor'o'j; gard'u vi'n, ke la re'far'ad'o de la kart'o ne far'iĝ'u la tut'a esenc'o de vi'a'j labor'o'j, ĉar tiam vi'a'j labor'o'j rest'us tut'e sen'valor'a'j, kaj la grand'eg'a'j sang'a'j ofer'o'j, kiu'j'n la hom'ar'o el'port'is, rest'us van'a'j.

Kiom ajn vi vol'os kontent'ig'i la popol'o'j'n, kiom ajn just'a'j vi pen'os est'i kontraŭ divers'a'j gent'o'j, vi neni'o'n ating'os per re'far'ad'o de la kart'o, ĉar ĉiu ŝajn'a just'ec'o koncern'e unu gent'o'n est'os sam'temp'e mal'just'ec'o koncern'e ali'a'n gent'o'n. La nun'a temp'o ne est'as simil'a al la temp'o antikv'a: sur ĉiu disput'ebl'a pec'o da ter'o labor'is kaj verŝ'is si'a'n sang'o'n ne unu gent'o, sed ankaŭ ali'a'j gent'o'j; kaj se vi decid'os, ke tiu aŭ ali'a ter'pec'o dev'as aparten'i al tiu aŭ ali'a gent'o, vi ne sol'e ne far'os ag'o'n just'a'n, sed vi ankaŭ ne for'ig'os sur tiu ter'pec'o la kaŭz'o'n de est'ont'a batal'ad'o.

La “liber'ig'o”, kiu'n vi don'os al tiu aŭ ali'a ter'pec'o, est'os nur sofism'o, ĉar ĝi signif'os nur, ke al tiu aŭ ali'a gent'o vi don'os la rajt'o'n, est'i sur tiu ter'pec'o mastr'o'j super hom'o'j de ali'a'j gent'o'j, kiu'j ankaŭ tie nask'iĝ'is, labor'is kaj sufer'is kaj hav'as koncern'e si'a'n patr'uj'o'n la sam'a'j'n natur'a'j'n rajt'o'j'n, kiu'j'n ĉiu infan'o hav'as koncern'e si'a'n patr'in'o'n. Est'as ver'o, ke tiu gent'o, kiu'n vi privilegi'os, entuziasm'e kri'os: “Viv'u la diplomat'o'j!” kaj se tiu gent'o sur la koncern'a ter'pec'o prezent'os la pli'mult'o'n, ĝi per teror'o silent'ig'os la ali'a'j'n, kaj ĉiu'j gazet'o'j en la mond'o dir'os, ke “la tut'a loĝ'ant'ar'o de la ter'pec'o A sent'as si'n tre feliĉ'a” … Sed tio est'os mensog'o, simpl'a mensog'o, kiu'n la mond'o ne kompren'os nur pro tio, ke la ĝem'ad'o de la teror'e silent'ig'it'a'j prem'at'o'j, de hom'o'j, kiu'j en si'a patr'uj'o far'iĝ'is “fremd'ul'o'j”, ne ven'os al ĝi'a'j orel'o'j.

Trans'don'ant'e i'a'n ter'pec'o'n al la hom'o'j de tiu aŭ ali'a gent'o, vi ĉiam far'os mal'just'aĵ'o'n kontraŭ ali'a'j hom'o'j, kiu'j hav'as la sam'a'j'n natur'a'j'n rajt'o'j'n koncern'e tiu'n ter'pec'o'n. La sol'a efektiv'e just'a decid'o, kiu'n vi pov'as far'i, est'as: laŭt'e proklam'i kiel oficial'a'n, firm'e inter'konsent'it'a'n kaj plen'e garanti'it'a'n decid'o'n de ĉiu'j eŭrop'a'j regn'o'j, la sekv'ant'a'n element'e natur'a'n, sed ĝis nun bedaŭr'ind'e ne observ'at'a'n princip'o'n:

Ĉiu Land'o Moral'e Kaj Material'e Plen'e Egal'rajt'e Aparten'as Al Ĉiu'j Si'a'j Fil'o'j.

Tio est'as, ke en si'a privat'a viv'o ĉiu civit'an'o en ĉiu regn'o hav'as plen'a'n rajt'o'n parol'i tiu'n lingv'o'n aŭ dialekt'o'n, kiu'n li vol'as, kaj konfes'i tiu'n religi'o'n, kiu'n li vol'as; ke, se en la instituci'o'j publik'a'j est'as uz'at'a unu sol'a regn'a aŭ lok'a lingv'o, tio est'as nur por'oportun'ec'a ced'o de la mal'pli'mult'o al la pli'mult'o, sed ne humil'ig'a tribut'o de gent'o'j mastr'at'a'j al gent'o mastr'ant'a. Ĉar la gent'a'j nom'o'j, kiu'j'n port'os ankoraŭ mult'a'j regn'o'j kaj provinc'o'j, est'as la ĉef'a kaŭz'o, pro kiu la loĝ'ant'o'j de unu supoz'at'a de'ven'o rigard'as si'n kiel mastr'o'j'n super la loĝ'ant'o'j de ali'a supoz'at'a de'ven'o, tial ĉiu regn'o kaj ĉiu provinc'o dev'as port'i ne la nom'o'n de ia gent'o, sed nur nom'o'n neŭtral'e-geografi'a'n.

Plej bon'e est'us, se anstataŭ divers'a'j grand'a'j kaj mal'grand'a'j eŭrop'a'j regn'o'j ni hav'us iam proporci'e kaj geografi'e aranĝ'it'a'j'n “Unu'ig'it'a'j'n Ŝtat'o'j'n de Eŭrop'o”. Sed se nun est'as ankoraŭ tro fru'e, por parol'i pri tio, oni dev'as almenaŭ per oficial'a kaj inter'konsent'it'a akcept'o de la supr'e dir'it'a princip'o for'ig'i tiu'n grand'eg'a'n mal'bon'o'n, tiu'n sen'fin'a'n font'o'n de konstant'a'j batal'o'j, kiu'n prezent'as la ident'ig'ad'o de land'o kun gent'o.

Kiam la supr'e dir'it'a princip'o est'os oficial'e fiks'it'a per garanti'it'a decid'o de ĉiu'j eŭrop'a'j regn'o'j, tiam mal'aper'os la ĉef'a kaŭz'o de milit'o'j kaj de konstant'a reciprok'a tim'ad'o kaj sen'fin'a arm'iĝ'ad'o, ĉar tiam oni jam neniam kaj neni'e pov'os dir'i, ke “la patr'uj'o est'as en danĝer'o”. Oni sci'as ja tre bon'e, ke la vort'o'j “patr'uj'o en danĝer'o” ne signif'as, ke iu vol'as de'ŝir'i part'o'n de ni'a patr'uj'o kaj ĵet'i ĝi'n en la mar'o'n, aŭ ke iu vol'as rab'i por si la hav'o'n de ĝi'a'j loĝ'ant'o'j, sed plej ordinar'e tiu'j vort'o'j signif'as simpl'e: “Minac'as danĝer'o, ke sur ia ter'pec'o, kie ĝis nun mi'a gent'o est'is mastr'o kaj ali'a'j hom'o'j est'is nur pli aŭ mal'pli toler'at'a'j, morgaŭ ebl'e ali'a gent'o far'iĝ'os mastr'o kaj mi'a gent'o est'os nur toler'at'a”.

Kiam en la tut'a Eŭrop'o reg'os politik'a just'ec'o absolut'a, t. e. natur'a, ĉie kaj por ĉiu'j egal'a, kiam en ĉiu land'o ĉiu'j loĝ'ant'o'j est'os moral'e kaj material'e plen'e egal'rajt'a'j, kiam la land'o'j ne port'os plu gent'a'j'n nom'o'j'n, kiam la regn'a lingv'o ne hav'os plu karakter'o'n gent'e-ŝovinism'a'n kaj humil'ig'a'n kaj ne ekzist'os plu gent'o'j-mastr'o'j kaj gent'o'j-serv'ant'o'j – tiam ne ekzist'os plu kaŭz'o por inter'gent'a'j milit'o'j; tiam ĉiu hom'o pov'os sid'i tut'e trankvil'e en si'a natur'a, sol'e ver'a kaj sincer'e am'at'a patr'uj'o, li ne bezon'os plu tim'i, ke iu pov'as “for'pren'i” ĝi'n de li, kaj li ne bezon'os rev'i pri for'pren'o de la patr'uj'o de ali'a'j hom'o'j.

Mi sci'as tre bon'e, ke la mal'am'o inter la gent'o'j ne mal'aper'os subit'e, en unu tag'o, kia'n ajn aranĝ'o'n la diplomat'o'j far'us. Sed por tio post'e labor'os jam person'o'j privat'a'j, per predik'ad'o, eduk'ad'o, al'kutim'ig'ad'o ktp.; de vi, diplomat'o'j, ni atend'as nur, ke vi don'u al ni la ebl'o'n tio'n far'i. Reciprok'a mal'am'o inter la divers'a'j gent'o'j de la hom'ar'o ne est'as io natur'a, kiel ne est'us natur'a ia reciprok'a mal'am'o inter la divers'a'j famili'o'j de unu gent'o: la mal'am'o'n kaŭz'as nur – krom la facil'e for'ig'ebl'a reciprok'a ne'kompren'ad'o kaj ne'kon'ad'o – la ekzist'ad'o de gent'o'j prem'ant'a'j kaj gent'o'j prem'at'a'j, la blind'a ego'ism'o, fier'ec'o kaj kalumni'em'ec'o de la unu'a'j, la natur'a re'ag'em'ec'o de la last'a'j. Est'as facil'e inter'frat'ig'i hom'o'j'n liber'a'j'n kaj egal'rajt'a'j'n, sed est'as ne'far'ebl'e inter'frat'ig'i hom'o'j'n, el kiu'j unu'j rigard'as si'n kiel rajt'a'j'n mastr'o'j'n super la ali'a'j.

Se vi eĉ far'us neni'o'n ali'a'n, se vi nur for'ig'us la gent'a'j'n nom'o'j'n de la land'o'j (afer'o tre facil'e far'ebl'a), vi jam far'us per tio ag'o'n ekster'ordinar'e grav'a'n, vi kre'us nov'a'n er'o'n en la histori'o de Eŭrop'o. Ĉar en land'o kun neŭtral'a nom'o la tut'a natur'a plen'a egal'rajt'ec'o de ĉiu'j ĝi'a'j loĝ'ant'o'j pli aŭ mal'pli fru'e nepr'e est'os ating'it'a, sed en land'o kun nom'o gent'a la egal'rajt'ec'o neniam est'os plen'a kaj daŭr'a, ĉar la mal'feliĉ'a nom'o ne sol'e kvazaŭ prav'ig'os la plej mal'nobl'a'j'n inter'gent'a'j'n mal'just'aĵ'o'j'n en la divers'gent'a'j land'o'j de la orient'a Eŭrop'o, sed eĉ en land'o'j pli civiliz'it'a'j ĝi ĉiam konfuz'os la kap'o'j'n eĉ de la plej honest'a'j civit'an'o'j, sub'ten'ant'e en ili ĉiam la opini'o'n kaj sent'o'n, ke la land'o aparten'as nur al tiu gent'o, kies nom'o'n ĝi port'as, kaj ĉiu'j ali'a'j gent'o'j est'as en ĝi nur fremd'ul'o'j. Eĉ ĉe la plej bon'a vol'o la civit'an'o'j de tiu land'o ne pov'as al'kutim'iĝ'i al la ide'o, ke ili ĉiu'j prezent'as unu naci'o'n, ĉar por tia naci'o simpl'e ne ekzist'as vort'o, kaj, demand'it'e pri tio, al kiu popol'o li aparten'as, la loĝ'ant'o de tia land'o pro mank'o de tiu vort'o est'as dev'ig'at'a nom'i i'a'n gent'o'n; kaj ĉi tiu dev'ig'at'a konstant'a al'kalkul'ad'o si'n al ia special'a gent'o anstataŭ al la komun'a naci'o de la land'o fort'e sub'ten'as la gent'a'n ŝovinism'o'n kaj mal'pac'o'n inter la sam'land'an'o'j.

Resum'ant'e ĉio'n, kio'n mi dir'is, mi ripet'as:

Kiam post la fin'o de la milit'o kun'ven'os la diplomat'o'j, ili pov'os far'i ŝanĝ'o'j'n en la kart'o de Eŭrop'o; sed tio ne dev'as est'i ili'a ĉef'a labor'o. Ili'a ĉef'a labor'o dev'as est'i: star'ig'i en la nom'o kaj sub la garanti'o de si'a'j reg'ist'ar'o'j pli-mal'pli la sekv'ant'a'j'n leĝ'o'j'n:

1. Ĉiu regn'o aparten'as moral'e kaj material'e al ĉiu'j si'a'j natur'a'j kaj natur'ig'it'a'j loĝ'ant'o'j, kia'n ajn lingv'o'n, religi'o'n aŭ supoz'at'a'n de'ven'o'n ili hav'as; neni'u gent'o en la regn'o dev'as hav'i pli grand'a'j'n aŭ pli mal'grand'a'j'n rajt'o'j'n aŭ dev'o'j'n ol la ali'a'j gent'o'j.

2. Ĉiu regn'an'o hav'as plen'a'n rajt'o'n uz'i tiu'n lingv'o'n aŭ dialekt'o'n, kiu'n li vol'as, kaj konfes'i tiu'n religi'o'n, kiu'n li vol'as. Nur en la instituci'o'j publik'a'j, kiu'j ne est'as destin'it'a'j special'e por unu gent'o, dev'as est'i uz'at'a tiu lingv'o, kiu per komun'a inter'konsent'o de la regn'an'o'j est'as akcept'it'a kiel lingv'o regn'a. En tiu'j publik'a'j instituci'o'j, kiu'j hav'as karakter'o'n special'e lok'a'n, anstataŭ la regn'a lingv'o pov'as est'i uz'at'a ali'a lingv'o, se ne mal'pli ol 9/10 de la urb'an'o'j don'is por ĝi si'a'n konsent'o'n. Sed la lingv'o regn'a aŭ urb'a dev'as est'i rigard'at'a ne kiel humil'ig'a tribut'o, kiu'n ŝuld'as gent'o'j mastr'at'a'j al gent'o mastr'ant'a, sed nur kiel propr'a'vol'a por'oportun'ec'a ced'o de la mal'pli'mult'o al la pli'mult'o.

3. Pro ĉiu'j mal'just'aĵ'o'j, far'at'a'j en ia regn'o, la reg'ist'ar'o de tiu regn'o est'as respond'a antaŭ Konstant'a Tut-Eŭrop'a Tribunal'o, star'ig'it'a per inter'konsent'o de ĉiu'j eŭrop'a'j regn'o'j.

4. Ĉiu regn'o kaj ĉiu provinc'o dev'as port'i ne la nom'o'n de ia gent'o, sed nur nom'o'n neŭtral'e-geografi'a'n, akcept'it'a'n per komun'a inter'konsent'o de ĉiu'j regn'o'j.

Sinjor'o'j diplomat'o'j! Post la terur'a eksterm'a milit'o, kiu star'ig'is la hom'ar'o'n pli mal'alt'e'n ol la plej sovaĝ'a'j best'o'j, Eŭrop'o atend'as de vi pac'o'n. Ĝi atend'as ne kelk'temp'a'n inter'pac'iĝ'o'n, sed pac'o'n konstant'a'n, kiu sol'a konven'as al civiliz'it'a hom'a ras'o. Sed memor'u, memor'u, memor'u, ke la sol'a rimed'o, por ating'i tia'n pac'o'n, est'as: for'ig'i unu foj'o'n por ĉiam la ĉef'a'n kaŭz'o'n de la milit'o'j, la barbar'a'n rest'aĵ'o'n el la plej antikv'a antaŭ'civilizaci'a temp'o, la reg'ad'o'n de unu'j gent'o'j super ali'a'j gent'o'j.